
Zamieszkuje
lasy,
równiny,
tereny bagienne oraz
góry. Potrzebuje, jako gatunek
o skłonnościach terytorialnych, dużych przestrzeni. Zwykle terytorium zajmowane przez
watahę to 100-300 km²
[1], ale wielkość ta zależy od dostępności pokarmu i terenu. Może występować współużytkowanie części terenu przez dwie konkurujące watahy
[2]. Wilk jest wytrwałym wędrowcem, potrafi w ciągu dnia pokonać dystans kilkudziesięciu kilometrów. Stada wilków liczą do 20 osobników, zwykle jednak są znacznie mniej liczne, będąc grupą rodzinną składającą się z pary rodzicielskiej, młodych i ewentualnie części wilków z poprzedniego
miotu. Watahy mają ściśle określoną
hierarchię wewnętrzną. Wilki mają rozwinięty system komunikowania się przy pomocy
mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych –
feromonów i własnych odchodów (znakowanie). Żywią się głównie średniej i dużej wielkości
ssakami kopytnymi (
jelenie,
dziki,
sarny), nie gardząc mniejszymi zwierzętami czy
padliną, a jeśli stado jest duże, wspólnie polują także na większe ssaki lub ich stada. W sprzyjających warunkach chętnie zjadają
ryby[3]. Przy braku pożywienia, lub w okresie wychowywania młodych, zdarza im się atakować
zwierzęta hodowlane.
Dawniej wilki były szeroko rozprzestrzenione, lecz ekspansja człowieka wpłynęła na ograniczenie ich
populacji. Obecnie w większości państw objęto je
ochroną gatunkową. Podejmuje się próby
reintrodukcji tego gatunku, na najszerszą skalę w
USA, ale także w
Europie.
Wilk od początku był i jest nadal obecny w ludzkiej
kulturze. Na ogół w kontekście negatywnym, jako drapieżca, zabójca lub wcielone zło, wzbudzające powszechny lęk. Z drugiej strony, podziwiana jest wilcza niezależność, siła i wytrwałość. Ostatnio, na skutek wzrostu świadomości
ekologicznej, postrzeganie wilka ulega stopniowej poprawie, miejsce strachu zaczyna zajmować zrozumienie jego roli w
ekosystemie.Wilk szary zamieszkuje
Azję oraz północne tereny
Europy i
Ameryki Północnej.
Najwięcej wilków żyje w
Kanadzie (50 tys.), w
Rosji (30 tys.) i na terenie
Alaski (5–7 tys.). W
Europie najwięcej wilków występuje w
Rumunii (ok. 2,5 tys.). Spotykane są też one na
Półwyspie Skandynawskim, w
Polsce,
Ukrainie,
Słowacji, we
Włoszech i w innych krajach.
W Polsce najwięcej wilków żyje w województwach:
podkarpackim,
małopolskim,
podlaskim, a także w niewielkiej liczbie na terenie innych województw. Największą
ostoją wilków są
Karpaty i
Pogórze Karpackie (184–214 osobników), następnie
Roztocze (72–93 osobniki) oraz puszcze północno-wschodniej Polski (172–211 wilków). Tereny na zachód od
Wisły są zasiedlane przez wilki w dużym rozproszeniu, i poza wilkami z
Puszczy Noteckiej, gdzie bytuje ich kilka, nie ma tam stałej populacji tych zwierząt. Ciągle występuje też proces
migracji, który powoduje, że wilki pojawiają się na terenie Polski zachodniej, jak i przechodzą z Polski na teren Niemiec. Z kolei do Polski przechodzą wilki z obszaru
Słowacji,
Ukrainy czy
Białorusi.[
potrzebne źródło]
Do niedawna liczbę polskich wilków szacowano na 1070
[4] osobników wilka europejskiego (Canis lupus lupus), jednak rozpoczęta w
2000 na terenie północno-wschodniej Polski, a od
2001 ogólnopolska inwentaryzacja zwierząt wykazała, iż liczba ta jest zawyżona. Z przeprowadzonych przez naukowców i leśników badań wynika, że w 2001 roku w Polsce było 463–564 wilków
[5]. Różnice szacunków wynikły z metodyki i skali badań. Wcześniej analizowano znacznie mniejsze jednostki przestrzenne, co w połączeniu z faktem, iż wilki zajmują dość znaczne terytoria, owocowało kilkakrotnym liczeniem tych samych osobników. W tych samych badaniach stwierdzono, że na zachodzie Polski populacja wilków wyraźnie maleje, co przypisuje się
kłusownictwu oraz ograniczeniom w swobodnym przebywaniu większych przestrzeni spowodowanym m.in. przez drogi szybkiego ruchu czy obszary zabudowane.
Według danych
Zakładu Badania Ssaków PAN, liczebność wilków w Polsce w sezonie 2006/2007 oszacowano na 384–598 osobników
[6].Wilk występuje w
lasach, na
równinach,
pustyniach, w
terenach górskich i
bagiennych. Jest gatunkiem terytorialnym. Wyznacza rewir, do którego nie dopuszcza osobników nie należących do watahy. W głębi rewiru, w miejscu najbardziej niedostępnym, urządza legowisko. Jest drapieżnikiem i do swojego życia potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie. W naturze żywi się drobnymi zwierzętami (
gryzonie,
zające,
borsuki,
ptaki,
bezkręgowce), ale także – o ile warunki i liczebność stada na to pozwala – dużymi zwierzętami kopytnymi. Najczęściej poluje na
jelenie, nieco rzadziej wybiera
sarny,
dziki i
łosie. W normalnych warunkach duży wilk z ras północnych może zjeść jednorazowo do 10 kg
[8], jednak jest to zwykle związane z wcześniejszą, kilkudniową głodówką. Uzupełnieniem jego diety są
owoce i
runo leśne. Ich system pokarmowy jest dopasowany do diety mięsnej i różni się od tego, który mają psy domowe (nieco krótszy przewód pokarmowy, wyższa kwasowość, wyższa efektywność trawienia).
Główne składniki diety zależą od bazy pokarmowej. Wilki dość elastycznie dostosowują się do dostępnych pokarmów, jednak ich wymogi energetyczne wymuszają polowanie na duże
ssaki; chociaż np. zdrowe
żubry czy
bizony nie są zagrożone. Także w przypadku innych zwierząt (np. łosie czy jelenie), zdrowe zwierzęta zostają zabite czy też poważnie ranne tylko w wypadku co 20. ataku wilków. Pozostałe ataki kończą się rezygnacją lub wręcz odniesieniem ran przez wilka. Wilk jako drapieżnik prowadzi więc
selekcję i usuwa z populacji głównie osobniki chore, słabe albo mało doświadczone, nie chronione przez grupę osobników starszych.Stado wilków (wataha) składa się przeważnie z kilku, przeciętnie 6-8 osobników. Na Alasce i w północno-zachodniej Kanadzie spotykano watahy liczące do 20 osobników
[9]. Watahy obserwowane w Polsce liczą od 2 do 10, najczęściej 4-5 osobników
[1].
Watahą dowodzi najsilniejsza para (tzw.
para alfa – basior i wadera), która jako jedyna ma prawo się rozmnażać. Resztę watahy tworzą zwykle osobniki z nimi spokrewnione. Każdy wilk w stadzie ma ściśle określone miejsce, wyznaczające m.in. kolejność jedzenia zdobyczy. Zależności te podkreślane są przez rozbudowany system gestów dominacji (m.in. podniesiony ogon i uszy) i poddaństwa (np. skulony ogon, kładzenie się na grzbiecie). Poza hierarchią znajdują się młode, którymi opiekuje się cała wataha. Młode samce po osiągnięciu dojrzałości czasem są przepędzane przez parę alfa, by nie zagrażały ich dominacji. W społeczności wilków każdy z nich pełni określoną funkcję. W związku z tym możemy wyróżnić specjalistów od węszenia niebezpieczeństwa,szukania tropów, zabijania łupu, chronienia dzieci pary alfa,przedniej straży na polowaniu. Od wymierzania kar jest zastępca przywódcy. Nie jest on lubiany przez pozostałe wilki w związku z czym nigdy nie zostaje samcem alfa.Wymierzanie kar odbywa się zawsze w sposób symboliczny. Wilk-zastępca otwiera szeroko pysk w który wkłada swoją głowę winowajca.Wilki używają do porozumiewania się między sobą różnych sygnałów dźwiękowych: wycia, szczekania, warczenia, skomlenia i pisków.
Szczekanie używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub zdobyczy. Warczenie, tak jak u psów, jest oznaką agresji. Wilki skomlą, okazując uległość lub prosząc o coś (np. o dostęp do jedzenia). Piski towarzyszą wilczej zabawie.
Wycie służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają intruza.W czasie wycia panuje tak przyjazna atmosfera, że nikomu nic złego stać się nie może. Dotyczy to także ludzi,o czym na własnej skórze przekonała się kanadyjska badaczka wilków Lois Crisler.
[10]Wilki wyją zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano.Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut).
Wycie stada zaczyna się od pojedynczego głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2 – 3 km.
Wilcze szczekanie różni się znacznie od dźwięku wydawanego przez psy. Jest cichsze, monosylabowe, przypominające nieco dźwięk "wuff". Wilki chowane wśród psów z czasem zaczynają szczekać w taki sam sposób, jak ich udomowieni krewniacy.
Wycie wilka ?/
i Wilki do komunikowania się używają także skomplikowanego języka ciała opartego na subtelnych znakach i sygnałach.
Dominacja – dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie.
Poddaństwo (aktywne) – całe ciało "obniżone", wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone, poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi ruchami języka, z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty między tylne łapy.
Poddaństwo (pasywne) – wilk kładzie się na grzbiecie odsłaniając delikatny brzuch i gardło. Łapy skierowane do ciała. Zwierzę często skomle.
Złość – uszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy.
Strach – uszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać.
Obrona – ciało przy ziemi, uszy położone.
Atak – futro zjeżone. Wilk warczy i przykuca.
Zrelaksowanie – uszy położone, wilk wypoczywa leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem.
Napięcie – ogon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć.
Zadowolenie – energiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska.
Polowanie – wilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem.
Zabawa – machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych łapach